قره داغ، زبان و تاریخچه آن

زبان امروزی ساكنین قره داغ و خلاصه ای از تاریخچه آن

زبان امروزی ساکنان قره داغ (ارسباران) تركی می‌باشد که در نقاط مختلف آن با لهجه‌های گوناگون تلکم می‌شود. زبان نوشتار و رسمی آذربایجان در بیشتر دوره‌های تاریخی آن، زبان ترکی بوده‌است. اکثریت قریب به اتفاق نوشته‌ها و آثار مردم این منطقه نیز در دوره‌های مختلف به فارسی و ترکی بوده ‌است. زبان تركی دارای تاریخ بیش از هفت هزار ساله در جهان است كه دارای گویشهای مختلف آذربایجانی، استانبولی، تركمنی، ازبكی، یاقوتی، چاووشی، اویغوری، چینی، قرقیزی، آلبانیائی، بلغارستانی و … هستند.

آنها از شرق آسیا تا اروپا و حتی آمریكا گسترانیده شده اند و مجموعاً 360 میلیون نفر از جمعیت دنیا را تشكیل می دهند كه بعد از زبانهای چینی، هندی، انگلیسی و اسپانیائی و بالاتر از زبانهای عربی و فارسی بعنوان پنجمین جمعیت دنیا محسوب می شوند.

در جهان اسلام نیز زبان تركی با 300 میلیون نفر متكلم، بیشترین تعداد را دارد و حتی بالاتر از زبان عربی قرار دارد. بعد از زبان تركی، زبانهای عربی، اردو و فارسی بیشترین تعداد مسلمانان را تشكیل می دهند.

در ایران نیز بیش از 30 میلیون نفر ترك در آذربایجانغربی و شرقی، اردبیل، همدان، زنجان، قزوین، تهران، خراسان، فارس و دیگر نقاط ایران بصورت پیوسته یا پراكنده زندگی می كنند.

تاریخچه ی قره داغ (ارسباران)

قره داغ یك ناحیه كوهستانی است كه درشمال استان آذربایجان شرقی و جنوب رودخانه آراز (ارس) واقع شده است، ترسیم حدّ ومرز قاطع برای آن، باتوجه درموقعیت طبیعی وجغرافیائی كه دارد درعمل واجد پاره ای دشواریهاست، دلیل براین امر آن است كه اولاً قره داغ منطقه كوهستانی از نوع تپه ماهور بوده ودراغلب نقاط به جهت صعب العبور بودن راه ها، تشخیص موقعیت بخش های مختلف آن نسبت به هم مشكل می باشد. ثانیاً استفاده از كلیشه و تعریف مرزهای آن به ایالات وشهرستانهای اطراف هم گویای واقع نبوده ومصداق دور باطل. بناءً بهترین وقابل فهم ترین روش جهت ترسیم محدودة قره داغ، تعیین سرحدّات آن و پیراستن ومنقّح نمودن خاك آن از غیر قره داغ است، برای نمونه درسرحدّ شرقی آن محال ارشق و دشت مغان جزوخاك قره داغ نیست و درسرحدجنوبی آن محال بدوستان، كه امروزه شهرستان هریس نامیده می شود. كثرت تپه ها وكوهها درمنطقه ارسباران و واقع شدن آنها درتیررس دید همسایگان ازچهار جهت اصلی،  نوعاً سبب بروز تصّورات متفاوتی از آن شده است، شاهسون ها وتاتهای اطراف مشكین شهر این منطقه را ازدامنه های ساوالان (سبلان) كه نگاه می كنند رویه ای از تپه ها وكوه های درهم تنیدة سخت وتفته را درمقابل دارند كه انبوهی وخشونت نهفته درسیمای هویدای آن، از اسرارلطافت و طراوت آن روی نهان حكایت نمی كند. اهالی بدوستان هم از بلندای كوه های گئچی قیران جز انبوهی كوهها وسیمای آفتاب زده آن تصوّری از این منطقه اسرارانگیز وزیبا نمی توانند داشته باشند. همین اوصاف سبب شده است نه تنهاهمسایگان شرقی و جنوبی، بلكه هرتازه واردی این منطقه را قره داغ نامند.

آن روی قره داغ، امّاحرف وحدیث دیگر دارد، شادابی وخرمی دركوه ها وتپه هایش موج می زند ومراتع وجنگلهایش پوشیده ازدرختان وگیاهان سرسبزاست .این سیمای دیگری از همان  آب وخاك است كه ازسرحدّات شمالی قابل رویت بوده واهالی جمهوری آذربایجان این دیواره سبز را در پس آراز (ارس) می توانند نظاره و تحسین كنند.

ارسباران عنوان جدیدی است که نام این منطقه در دوران رژیم نژاد پرست پهلوی به اسم جعلی ارسباران تغییر نام می‌دهد. این جعل نام و بكارگیری آن درعمل شیاع قره داغ را در محل از سرزبانها انداخت. بااین حال در اغلب متون رسمی ومكاتبات اداری بعداز انقلاب مشروطیت، ارسباران رایج گردیده و بعدازآن تاریخ متاسفانه كمتر دیده شده این منطقه رادراسناد رسمی و دولتی قره داغ و یا قره جه داغ نامیده باشند. ساكنین خود قره داغ و همچنین ساکنین دشت مغان واطراف مشكین شهر هنوز هم بی هیچ تبعیض واستثنائی این لفظ را بكار میبرند. بااین توضیح كه قره درلسان تركی دلالت برانبوهی وكثرت ودرهم تنیدگی می كند.

همانطوریكه طبیعت اسرارآمیز قره داغ درسیمای چندگانة كوهستانهای آن متجلی گردیده است تاریخ دیرپای آن هم اززوایای متفاوت قابل بررسی می باشد. مهمترین واقعه درتاریخ اهر قره داغ تمركز جنگهای ایران وروس درحوزه آن می باشد، جنگی مستمر وتمام عیار كه بخش اعظم تداركات وافراد قشون ایران ازاین نواحی تامین می شده است، نكته جالب توجه نقش فرماندهی عطا اله خان (آتاخان) ایلخان شاهسون درپیشبرد اهداف جنگ مذكوراست كه سالیان دراز درركاب مرحوم عباس میرزای ولیعهد، قره داغ اهر را به مركز مقاومت ومقابله با روسها تبدیل كرده بود. علی ایحال اگرایرانی ها درجنگ باروسها بازنده نمی شدند! اگر عباس میرزای ولیعهد جوانمرگ نمی شد! واگرعمارت باشكوه عطاخان شاهسون درروستای ساطی میزان برپای می ماند! گوشه ای از بزرگی وافتخار تاریخ این مرزبوم را می توانستیم بسیاربهتر وبیشترازاین كه هست بفهمیم، بعداز جنگ ایران وروس شاید وقوع انقلاب مشروطیت مهمترین رویداد تاریخی درایران باشد، كه فرزندان این خطه درهردوجبهة  آن واقعة عظیم، صحنه گردان بوده اند، دریكطرف رحیم خان چلبیانلو و در طرف دیگر ستارخان  قره داغی راداریم، اولی برضد انقلاب یك تنه ایستاده بود ودومی سردارملت وانقلاب لقب گرفته بود، و سرنوشت كشور درآن مقطع به نتیجة رویارویی این دومرد بزرگ تاریخ وابسته شده و بدینسان قره داغ گرانیگاه سرنوشت ایران گردیده بود.

ستار خان و باقر خان

لشكركشی بزرگ یپریم ارمنی به  اهر ومقاومت رحیم خان دربرابر وی شایدنقطه عطف تاریخ ایران بوده باشد كه درخاك پاك این خطه رقم می خورد، می گوینداگر قدرت شصت تیرهای مدرن افراد یپریم نبودند! واگر شاهسونها خلف وعده نكرده بودند! چه بسا طومار مشروطیت ومشروطه خواهی دراهرپیچیده  می شد وتاریخ كشور اینگونه كه هست نوشته نمی شد.

رحیم خان شكست می خورد، ودرارك تبریزكشته می شود اماتاریخ قره داغ پایان نمی پذیرد این بار امیرارشد نامی از طایفه حاج علیلو درقلب تاریخ كشورمی تازد وصاحب نام وآوازه  می شود، معروف است بعداز جنگ با سیمیتقو تصمیم به فتح تهران را داشت، آن هنگام كه شاه جوان قاجارمضطرب وپریشان بوده وژنرال آیرون ساید انگلیسی باهمكاری رضاخان میرپنج وسیدضیاء طباطبائی نقشة شوم كودتا را برای كشور تدارك می دیده اند.

وقایع تاریخی ازاین دست بیانگر نقش بااهمیت مردم این سامان درتاریخ ایران است بطوریكه تاریخ ارسباران به تنهائی بخش مهمی ازتاریخ معاصركشوررا بازگو می كند. بااین اوصاف داخل شهراهردرمواجهه با چنین رویدادهائی كاملاً آگاه بوده است درسایه امنیت واقتدار رؤسای طوایفی كه همواره بعنوان حاكمان قره جه داغ منسوب می گشتند فعالیت اقتصادی  دامنه داری را دنبال وثروت اندوزی نمایند، درواقع شهراهر درمقایسه بادیگر شهرهای همسطح، یك طبقه منسجم ازثروتمندان وزمینداران را داشته است كه درطول سالیان نسل اندرنسل ثروت ومنزلتشان محفوظ بوده است. معروف است بعد از غارت اردبیل كه  این بارشاهسونها رحیم خان را هم دركنارخود داشته اند، برخی همراهان نقشة حمله به اهر  را هم می كشیده اند كه بامخالفت آشكار آقاخان نصرت الملك مواجه می شوند. موضوعی  كه خود رحیم خان نیز هرگز تمایلی بدان نشان نداده و سبب آزردگی خاطر شاهسونها ازوی  شده است. بدینسان بود كه مردم اهر درصلح وآرامشی چنین پایدارمی توانستند ازمجموع ظرفیتها وقابلیتهای نهفته بهره ها ببرند. بیش ازهزار روستای آبادوپررونق از منتهی الیه خداآفرین گرفته تا قلب محال خاروانا، فقط به بازار اهرجهت دادوستد دسترسی داشته اند، كاروانسراهای داخل شهر هرروز پذیرای مردمی بوده اند كه محصولاتشان را برای فروش درمراكزمتعدد تجاری شهر عرضه می كردند، علاوه بربازار سرپوشیده اهر كه تقریباً بنای آن دست نخورده باقی مانده است راسته سه دكانلار وراسته مسجدسفید به اضافه محلة  قالا قاپوسی ازمراكز مهم دادوستد در اهر بشمارمی رفته است. همچنین وجود بازارهای به اصطلاح تخصصی كه محلّ تجمّع اصناف وپیشه های خاصّی بوده اند، ازجملة آنها می توان به بازار مسگران (مسگرخانه)، بازاركلاه دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره بار  و . . . كه هركدام به تنهائی حكایت ازحجم بالا وقابل توجهی ازعرضه وتقاضادربازاراهر داشته ودلالت بر نوعی ازانضباط شهری و اعمال مدیریت عمومی صحیح دراجتماع آن دوران می نموده است.

درباره اهر

* موقعیت جغرافیایی

شهرستان اهر در شمال غربی ایران و در شمال استان آذربایجان شرقی قراردارد.این شهر از شمال به شهرستان كلیبر،از جنوب به شهرستانهای تبریزو هریس،از شرق به مشكین شهر و اردبیل و از غرب به مرند محدود است.ارتفاع آن از سطح دریا1341متر و فاصله آن تا مركز استان 90 كیلومتر می باشد.

* قدمت تاریخی

آثار و شواهد و سنگ نوشته های موجود حاكی از این است كه این شهریك منطقه ی باستانی است شاید معتبرترین مدرك براثبات تاریخ این منطقه سنگ نوشته ی اورارتویی موجود در روستای سغند ل واقع در 38كیلومتری اهر می باشدكه تاریخ منطقه را به 800سال قبل از میلاد مسیح ارتباط می دهد. زبان شهروندان اهر و منطقه تركی می باشد و میهمان نوازی جزءارزشهای اهالی شهرستان اهر می باشد.

* محله ها و آثار تاریخی شهرستان اهر در یك نگاه

در گذشته مجموعه شهر اهر از سه محله تشکیل می شده است: کوی ساداتلو، کوی نخجوانلو و کوی باغبانلو. هر سه محله مسکونی بوده و درحدفاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته است. آب شهراهر از چند قنات تامین می شده که درمحله های مختلف شهر مانند قنات محله چلب وردی وجود داشته است . امروزه تقریباً همه آنها ازبین رفته است .

بنای بازار سرپوشیده اهر دارای چندین ورودی با نوشته سردر «نصیر بیگ» بوده که تقریباً دست نخورده باقی مانده است. راسته سه دکانلار وراسته مسجدسفید به اضافه محله قلعه قاپوسی از مراکز دادوستد در اهر بشمار می‌رفته است. بازار مسگران (مسگرخانه)، بازار کلاه‌دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره‌بار از دیگر بخش‌های بازار است.

بقعهٔ شیخ شهاب‌الدین محمود اهری از اماکن تاریخی و مقدس در این شهرستان است.

مسجد جامع و مسجد شییخ عماد نیز از نقاط تاریخی شهر است.

بازار اهر در سالهاهای ۴۶ و ۱۳۴۷

حاكم شهر درمحلی معروف به قلعه می نشسته است كه متاسفانه امروزه هیچ آثاری ازعمارت وبنای مربوط به آن باقی نمانده ولی ازشواهد و قرائن خصوصاً روایات قدیمی ها پیداست كه عمارت آن درمحلة قلعه قاپوسی بوده است. (این محله هنوز هم  به همین نام خوانده می شود)

مجموعة شهر اهر از سه محلة مجزا تشكیل می شده است كوی ساداتلو، كوی نخجوانلو و كوی باغبانلو. هر سه محله مسكونی بوده و درحدفاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته كه تنها ازطریق معابر وكوچه هائی به مراكز شهر منتهی می شدند، اغلب خانه ها درعرصه های وسیع بنا شده و نوع مصالح بكاررفته دردیوارهای آنها خشت خام بوده و درتزیین نمای بیرونی ساختمانهای ثروتمندان واربابان آجرهای رسی پخته بكارمی رفته است، بطوریكه تاهمین اواخر بیشتر این بناها قابل استفاده بود و هرناظر تیزبینی ازمشاهدة زیبائی وتقارن قابل تحسین آنها می توانست به وجود معماران چیره دست محلی و ساكنین خوش سلیقه و باذوق آنها درآن دوران پی ببرد. در ساختن سقف بناها درختان سپیداروتبریزی بكار می رفته كه روی آن را باتخته یا چوب حاصل از شاخه های همان درختان پوشانیده وسپس  با استفاده ازخاك و كاه گل تراز می كرده اند. البته درخانه های اربابی چوب هائی موسوم به بغدادی را با مهارت خاصی جهت تزیین نمای داخلی سقف ها (مشابه سقفهای كاذب امروزی) بكارمی بردند كه درنوع خود بسیار جالب توجه بوده وعرصه ای جهت هنرنمائی نجاران آن روزگار، تا از مصالح چوبی نقش ونگارهای زیبا وخیال انگیزی بیافرینند.

آب شهر از تعدادی قنات تامین می شده كه درمحله های مختلف شهر وجودداشته و آب  قنات ها را معمولاً ازطریق جوی های واقع درمعابر عمومی جهت استفاده عموم وآبیاری باغات داخل شهر جاری می كردند. امروزه هیچ اثری ازاین قنات ها بچشم نمی خورد و تقریباً همه آنها ازبین رفته است. باتوجه به ارتفاع سطح بنای بقعه شیخ شهاب الدین بسیار بعید می نماید بدون استفاده از پمپ، زمانی توانسته باشند آب رودخانه اهر چای را برروی اراضی اطراف بقعه شیخ شهاب الدین سواركنند. بناءً دراخباربه اینكه، آب قنات محله چلب وردی را ازمنتهی الیه شمال شهر، برای تامین مصرف آب در بقعه ودرختان اطراف آن به جنوبی ترین نقطه شهرمی برده اند، تردیدی روا نیست.

علاوه بر قناتهای داخل شهر، باغات اطراف شهراز آب رودخانه اهر چای تامین می شده است. یادآوری تعداد وانبوهی این باغات و اتصال آنها به باغات داخل درمحدوده محلات شهر،  می تواندگوشه ای ازعظمت ازدست رفته و آبادانی وعمران زایدالوصف شهراهررا در دورانهای قبل درخاطره ها زنده كند. زیرا باگسترش بی رویه شهر وافزایش افسارگسیخته جمعیت درآن، روز بروز از تعداد و مساحت این باغات كاسته شده و امروزه ساكنین شهراهر را درمقایسه با شهرهای مشابه، از نعمت درآمد و سایربركات باغ های حاشیة شهری محروم وبی نسیب نماید. درجوار رودخانه اهرچای هنوز آثار وبقایای باغات واراضی بزرگ آبی بچشم می خورد كه درروزگاری نه چندان دور، عمده ترین محل درآمد ومعیشت ساكنین محله باغبانلو درحاشیة جنوبی شهر بوده است،  بطوریكه درتوصیسف اهمیت وكثرت باغبانان وكارگران شاغل در باغات واراضی آبی مذكور، همین بس كه بعنوان یك طبقه اجتماعی مشخص وجاافتاده ای شمرده شده واغلب در یك محله بخصوصی متمركزبوده اند. امروزه  این محله باحفظ تركیب وبافت قدیمی  باقی مانده و درمقایسه با قسمت های دیگر ازشهر دارای ویژگی هایی ست كه ازجمله می توان: خانه های باعرصة كوچك و كوچه ها و معبرهای تنگ وپیچ درپیچی را درآنجامشاهده كرد كه در سینة ثپه ای واقع شده است. انتخاب چنین محلی باخصوصًیات ذكر شده جهت احداث خانه های باغبانان وكارگران باغات واراضی آبی ناشی ازاین طرزفكر بوده است كه اولاً  فاصلة محل زندگی این طبقه با محل كارآنها كمتر باشد، خصوصآً بادرنظرگرفتن اینكه اغلب درفصلهای بهار وتابستان افراد این طبقه با اعضاءخانوادةشان جهت مراقبت ازمحصول دركلبه هایی واقع درباغات زندگی  می كرده اند، ثانیاً ارزش زمین برای این طبقه درآن محل بسیار زیاد بوده وسعی وافرداشته اند كه برای احداث خانه مسكونی ومعابر، اززمین بی مصرف وكم ارزش استفاده كنند، برعكس ساكنان محلات دیگر، كه باغات واقع درآنها كمترازجنبه اقتصادی شان مدنظر بوده است.

می توان تصور كرد روزگاری نه چندان دور، ده ها كاروان وصدها مسافراز اقصی نقاط ارسباران برای دادوستد به شهراهر وارد وخارج می شده اند، مسافران بسیاری كه دربازارها ومعابراهر برای تهیه مایحتاجشان تردد و درمغازه ها وتجارتخانه های شهرخرید وفروش می كرده اند. دلیل براین ادعا وجود مسافرخانه ها ومهمانخانه های متعدد درسطح شهر بوده است، با توجه دراین واقع كه همه آنها تعطیل شده ودرحال حاضرحتی یك مسافرخانه و یا مهمان پذیر، در سطح شهرفعالیت ندارد.

* نقاط دیدنی و آثار تاریخی شهر اهر:

وجود كوههای فراوان و جنگلهای طبیعی با گلهای وحشی و گونه های متفاوت با عطر های دل انگیز آن گردشگاههای طبیعی و منحصر به فردی را بوجود آورده است كه شاید كمتر كسی از وجود چنین محل هایی اطلاع دارد.در دل این طبیعت سبز قلعه های زیادی وجود دارد كه بر زیبایی این مناطق افزوده است.در كنار این مناظر طبیعی ابنیه ی تاریخی و سایر گردشگاهها نیز وجود دارد كه دیدن آن خالی از لطف نخواهد بود.

* جنگل طبیعی انداب(پارك جنگلی فندق لو) :

این جنگل در 25كیلومتری جاده اهر-مشگین شهر بر فراز كو ههای انداب قدیم واقع شده كه بیشتر پوشش گیاهی آن درختان فندق می باشد.

* سد ستار خان اهر:

در 15كیلو متری اهر-ورزقان واقع شده است.این سد اخیراً به زیستگاه پرندگان مهاجرتبدیل شده كه در تابستان مرغابی و لك لك و مرغ ماهیخوار و در زمستان انواع مختلف پرندگان آبزی سیاحان بسیاری را به این منطقه می كشاند.همچنین امكان صید انواع ماهی درآبهای این سد و فضای سبز اطراف آن موجب شده تا این محل به تفرجگاهی برای خانواده ها و جوانان تبدیل گردد.

* بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری :

این بقعه در پارك شیخ شهاب الدین قرارگرفته و آرامگاه شیخ شهاب الدین محمود اهری ،عارف بزرگ قرن هفتم هجری است. این بنای تاریخی با معماری اسلامی نشانگر ذوق هنر مردم این دیاردر روزگار گذشته می باشد.تاریخچه ی این بقعه به عصر شاه عباس اول می رسد ولی قدمت بعضی قسمت های آن از جمله حصار سنگی مقبره و درب شرقی به قبل از دوره ی صفویه(دوره ی ایلخانی)مر بوط می شود.موزه ی عرفانی شیخ شهاب الدین اهری كه دارای آثار تاریخی و عرفانی است در داخل این بقعه قرار گرفته است.

* مسجد جامع :

این مسجد در خیابان قدس واقع شده و دارای 21 گنبد می باشد . به دوره ی سلجوقی و اتابكان منسوب است.بافت معماری ای بنای تاریخی در نوع خود بی نظیر بوده و دارای ستون های بسیار قطوربا نمای اجری می باشد . كف این مسجد پوشیده از چوپ است واز زبان مردم شهرستان شنیده می شود كه این مسجد معجزه ای است كه در سالیان بسیار دور باساختی بسیار ابتدایی از زیر دریا بیرون امده است البته با توجه به اینكه تمامی خانه های موجود در این منطقه دارای چشمه های زیر زمینی هستند كه مانند رودی كوچك از حیاطشان جاری است قبول این موضوع تا حدی می تواند صحیح باشد .

* بازاراهر :

ازجمله جاهای دیدنی شهرستان اهر بازار قدیمی این شهر است كه در خیابان امام (ره) واقع شده دارای تزینات بسیار زیبا و منحصر به فرد است . این بازار در نیمه ی شعبان 1321 هجری قمری توسط حكم ران ارسباران (رشیدالملك ) مرمت و بازسازی شده است كه این تاریخ بر سنگ مرمری حك گردیده و در سر بازار به دیوار نصب شده است . بازار اهر دارای چهر شاخه است . از جمله : راسته بازار ،بازار نصیر بیگ ، بازار جعفر قلی خان ، بازار كفاشان .

* خانه ی دكتر قاسم اهری :

كه اخیرا سازمان میراث فرهنگی آن را جز افتخارات تاریخی قره داغ ثبت كرد ه است .

این بنا واقع در خیابان حزب الله از قدیمی ترین خانه های موجود در اهر می باشد این بنا دارای سرسرا و اتاقهای متعدد است . زیبا ترین قسمت بنا نور گیر ها و تزینات داخل آن است و در سالهای اخیر قسمتهایی از بنا آسیب دیده است كه به وسیله ی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان در دست مرمت و استحكام بخشی است و در سال 84 پاركی به نام پارك دكتر قاسم اهری در مقابل این بنا احداث گردیده و مورد بهره برداری قرار گرفته است البته لازم به ذكر است كه بنا به دلایل نامعلوم بعدا نام این پارك به نگین پارك تغییر داده شد !!!

* كوهها و جنگلها :

از نظر موقعیت جغرافیایی شهرستان اهر در یك منطقه ی كوهستانی قرار گرفته . از این نظر دارای كوههای بسیار زیبا وسربه فلك كشیده می باشدواز قدیم به عنوان رشته كوههای قراداغ مشهور بوده است . از جمله ی این كوهها می توان نشان كوه ،كوههای شیور ، كوههای گئچی قیران (بزقوش) ، قاشقا داغ ، مشك عنبر ، پیرسقا ، خاله داغ، صلوات داغ، دیزمار، سامبران، را نام برد . در كنار این كوهها جنگلهای پر درختی وجود دارد كه هر بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد كه زیست گاه حیواناتی است كه گاها از نظر تنوع در جهان بی نظیر می باشند . از جمله پلنگ ، خرس ، خوك،گوزن، بزكوهی ، كل،و پرندگانی از قبیل :كبك، قرقاول، دراج، بلدرچین و … .

از جنگلهای اهر می توان جنگلهای میشه پاره،جنگلهای انداب (فندقلو) جنگلهای هوراند  را نام برد كه دارای گونه های مختلف گیاهی  و درختی (فندق ، تمشك، گردو، بلوط ، زرشك، زغال و.. ) است .

زبان و لهجه مردم اهر:

مردم میهمان دوست شهرستان اهر با زبان شیرین تركی صحبت می كنند كه این  زبان در مناطق با گویش های متفاوتی ادا می شود .

محصولات :

بافت و تركیبات كانی موجود در خاكهای منطقه ی اهر و همچنین وجود جلگه ها در این منطقه بستر مناسبی برای فعالیتهای كشاورزی و باغی است از جمله محصولات كشاورزی این منطقه می توان به گندم ، جو، ذرت ، عدس، و گاها در مناطق آب دار ( مانند روستای نقدوز) كشت برنج اشاره نمود .

از محصولات درختی این منطقه سیب سرخ و سیاه (قره قرمزی آلماكه بیشتر صادراتی است و به كشورهای اروپایی صادر می شود و گاها فقط یك عدداز این سیب نیم كیلو وزن دارد )، زردآلو ،هلو، به،و از سیفی جات می توان گوجه فرنگی هندوانه ، خربزه، كدوو… نام برد .

* صنایع دستی و سوغات اهر:

وجود هنرمندان زبر دست منطقه در رشته های مختلف صنایع دستی اهررا زبانزد عام و خاص نموده است . از جمله صنایع دستی می توان به فرشها و گبه های ،ورنی، صنایع چوبی و سازه های موسیقی و … اشاره نمود . از مشهورترین سوغات اهر قره قیرمیزی آلما (سیب سرخ و سیاه) شیرینی اهری و عسل طبیعی قره داغ كه به جرات می توان گفت در نوع خود بهترین عسل دنیاست و رقبیب عسل ساوالان (سبلان) است، می باشد.

**  خاك قره داغ (اهر)  **

ای خوشا خاک قراداغ که خلد ایین است

بوسه گاه ملک و مهبط حورالعین است

عرش با ان عظمت سجده کند برخاکش

زانکه ارامگه شیخ شهاب الدین است