قارا مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی

قارا مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی

شیخ صفی الدین اردبیلی نین شعرلر ، سؤزلر اؤیودلر و منقبه لری

مني خار ائيلين گؤزلرده يا رب خوار و زار اولسون
دئمم كيم مندن آرتيق، من كيمی گؤزلرده خار اولسون

در دوره صفویه، به مجموعه کلمات قصار، نصایح، اندرزها، تحقیق‌ها و ارشادات برجای مانده از شیخ صفی الدین اردبیلی، «قارا مجموعه» اطلاق می‌شده است.

«محمّدبن دارابی شیرازی» در تذکره «لطائف الخیال» می‌گوید: «این اثر را سلاطین صفوی بسیار گرامی می‌داشتند و در خزائن کتب خود حفظ می‌کردند»(1). «غریبی منتشا اوغلو» نیز در برگ شماره105 از نسخه خطی منحصر بفرد آثارش، قارا مجموعه را تحریر شیخ صدرالدین و تقریر شیخ صفی الدین می‌شناسد و ادعا می‌کند که بسیاری از مطالب آنرا شیخ صفی در رؤیا به وی تلقین کرده است(2).

«شاردن» تأکید می‌کند که شاهان صفوی هنگام عزم سفر به قارا مجموعه مراجعه می‌کردند و به ذکر مناقب شیخ صفی از آن می‌پرداختند و نصایح وی را می‌خواندند(3). «میینورسکی» هم آنرا «سیرالصفیّه» خوانده است و معتقد است که قارا مجموعه حاوی کتاب سیر و مناقب شیخ صفی الدین بوده است(4).

نسخه‌های خطی پراکنده‌ای که اکنون در دست عُلات شیعه و برخی فرق صوفیه در ایران و ترکیه و عراق، تحت نامهائی مانند: البویوروق، قیلاووزالصفی، کلمات شیخ صفی، مناقب شیخ صفی، سیرالصفی و جز آن دست به دست می‌گردد، اجزاء پراکنده این کتاب عظیم و گرانقدر هستند که نگارنده، سعی کرده‌ام بخشی از آنها را با حدس و ظنّ قریب به یقین در یک مجلد فراهم آورم و تحت نام «قارا مجموعه» (5) منتشر سازم و اعتقاد دارم که با تجسّس و تحقیق بیشتر در متون صوفیانه بازمانده از دوره صفویه و نسخ خطی رسالات موجود در میان فرقه‌های منسوب به شیخ صفی، می‌توانیم متن مُتقن تر این مجموعه عزیز را بازسازی کنیم. کشق و بازسازی کامل قارا مجموعه نیاز به چالشهای علمی نسل کنونی و آینده دارد و بسیج علمی گسترده‌ای می‌طلبد تا زوایای تاریک تقریرنگاری های احفاد شیخ صفی برما روشن گردد.

قارا مجموعه را در اصل می‌توان جزو کتب مناقب شمرد، بلکه نوعی تقریرنگاری و گردآوری تقریر نگاشته است. مانند: اربعین مجلسی دوم به عربی که در واقع تقریر درسی مجلسی است و گردآورنده آن معلوم نیست و یا نهج‌البلاغه مولی الموحدین که هیچگاه با نام گردآورنده و گردآورندگان خود نامبردار نگشت. در تقریر نگاری، مریدان دقت داشتند که کلمات قصار و مواعظ مرشدان را برای مسلوک داشتن سنت سلف بر روی کاغذ آورند و از این روی با کتب مناقب فرق داشته است…

قارا مجموعه در واقع، مجموعه ای بوده است كه رسالات مربوط به طريقت شيخ صفی، كلمات، نصايح و مناقب او در آن جمع می شده است و لفظ قارا در اينجا به معنای بزرگ و سترگ آمده است …