تورکلرین چرشنبه دبلری

قره داغ تورکلرینین چرشنبه دبلری

تمامی مطالب زیر توسط اینجانب و بدون دخل و تصرف از ریش سفیدان جمع آوری و به زبان تورکی و فارسی عینا بدون کم و کاستی نوشته شده.
این مطالب تنها بیانگر گوشه ای کوچک از عقاید و باورهای تورکان بخصوص تورکان قره داغ می باشد.

چرشنبه دبلری

چرشنبه لر:

خبرچی چرشنبه یا یئل چرشنبه سی:
قورتلارین قوشلارین هاممیسینا خبر گلر کی آییلین بیلین یاز گلیر. آغاجلار آییلین یاز گلیر چیچک گلیر. بو گونلر یئرین بیتگیلری یاواش یاواش اویاناللار.

گول چرشنبه سی:
ائولری گول کیمین ائله للر، ائوین بوتون هر یانینا گول قویاللار.

کول چرشنبه سی یا کوله چرشنبه :
بو گون ائوین بوتون هر زادین چوله توکوب یویاللار،  داملاری قورویاللار، ائولر یویولوب تمیز اولونوب تزه ایلین گلمسینه حاضیر اولار.

آخیر چرشنبه:
آخیر چرشنبه ایکی گونه بولونور:
1. اود چرشنبه سی ( چرشنبه آخشامی اولار )
2. سو چرشنبه سی ( چرشنبه نین گونو اولار )

آمما آخیر چرشنبه نین دبلری:
دئییلر بو گونی نجور توتسان هئله گئدر. اگر بوگونو یاخچیلیقینان، سئوینجینن، دئییب گولمیینن باشلاسان گله ن چرشنبه یه قدر گونلرین هاممیسی خوش اولاجاق.
اود یاندیرما:
بو گئجه هر ائو اوزونه بیر بالاجا اود یاندیریب و ائو اهلی بیرلیکده اونون قیراغینا ییغیلارمیشلار. بیر بیر اوشاقلار و بؤیوکلر اونون اوستوندن آپبیلاللار.
اوشاقلار و بیوکلر اودون اوستوندن آپپیلاندا دییللر:

آتیل باتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه

دیش آغریم، باش آغریم توکول قال بوردا

آغیرلیغیم بیغیرلیغیم توکول قال بوردا

شار آتماق:

قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یادا پامبیق دولاییللار، اونو سیم ، یا قاتما یینان باغلاییللار. سونرا اونو نفته باتیریب اود ووروللار، یانان شاری جار-جاوانلار و اوشاقلار نه گوجلری وار گؤیه توللاییللار. شار آتما شاماچان آتیلیر.

اودون کولو:
ائله کی اود یاندی قورتاردی و اونون کولو یئرده قالدی، بیر آز اودون کولوندن ییغیب دویونییب قویاللار فرشین آلتینا قالار گلن چرشنبییه کیمین.

بوغدا سپمق:
چرشنبه نین آخشامی اودو یاندیریب سیفته سینده بوغدا قوورارمیشلار. هئچ کیمین حقی یوخیمیش بوغدانین سیفته سین یییه اول بوغدانی قووروب وئررمیشلر اوشاقلارا، اوشاقلار بو قوورقالاری ائوین بوتون هر یانینا ( ائوین ایچینه – چولونه – کاغا – حیط باجایا – توولییه و … ) سپرمیشلر و بیر آزدا یئره توکرمیشلر کی قورت قوشلار یئسین. آخیرده بیرلیکده قوورقانین قالانین قووروب ییرمیشلر.
البته بیر آزدا قوورقادان ساخلارمیشلار یئنگی ایله.

قولاق آسما دبی:
چرشنبه آخشامی شامنان قاباخ هاممی نیت ائله رمیشلر کی الله منیم گله جییم نجور اولاجاق، اوننان سورا قولاقلارین یوموب گئدیب بیرینین قاپیسیندا دوروب سورا قولاقلارین آچارمیشلار او حالدا قولاقلاری نه ائشیتسه ییمیش او سؤزلری اوز نیتلرینین جوابین بیلرمیشلر.

سوت داش ( سوت آشی ):
بو گون هاممی شاما سوتداش پیشیریب و اوولده قونشولارا، قوهوملارا و تانیشلارا پایلایاننان سورا آشی بیرلیکده ایچللر.
هر کیم سوتداشی پایلارمیش اونا تحفه اوچون بویانمیش یومورتا یا کالایغی یادا پول وئررمیشلر.

جور قوورقالاردان یئددی سین قورارمیشلار:
بو گئجه 7 یئددی جور قوورقا قورارمیشلار و شامنان سورا ییرمیشلر ( مرجی – نوخود – زه رک – کونجود و … )

قورشاق ساللاماق:
چرشنبه آخشامینین گوزل و مزه لی دبلرین بیریدی. قورشاق ساللاماق بیر رسمیدی کی هم اوشاقلار و هم بیوکلر بو ایشی گورللر. شالی باجادان ائوین ایچینه یادا دامنان پنجریه ساری ساللایاللار کی ائوین صاحابی اونون آچیب آراسین تحفه یینن دولدورسون. کی چوخلو اونلارین قورشاقلارینا قوورقا، بویانمیش یومورتا، آلما، آرمود، اریك، قاوالی قوروسو، شیرنیاتلار و… باغلاللار.
آما اگر بیر جوان اوغلان کی ائو صاحابینبن قیزین سئویب، قورشاق ساللایا، ائو صاحابی اونون قورشاقینا هر نه باغلاسا اوغلان اونو توکر یئره و دییر کی من قیزی ایستئییرم، قیزی باغلایین چکیم اوسته آپاریم. قیزین آتاسی یا آناسی گورر کی اوغلان ال چکمیر قیزین بیر نیشانین باغلار قورشاقا و اوغلان اونو چکیب تا ائلچیلیقه گلینجن آپارار ساخلار.

تاباق بزمه:
بو گئجه اوغلان ائوی بیر تاباق بزه ییب یوللالار قیز ائوینه. تاباقدا بئش ارشین کوینکلیک، چیت پارچاسی، کالایغی، نخود کشمش، آلما و بویانمیش یومورتا اولارمیش. اوغلان بو خونچانی اوز قارداشینین یا باجیسینین توسطینن یوللارمیش آداخلیسینین ائوینه.

داش دوزمه دبی:
گئجه نین سونوندا اوشاقلار هرسی بیر داش گوتوروب اورکلرینده بیر آرزی ائله ییب سورا داشلاری دوزرمیشلر بیر یئره. داشلارا سحره کیمین هئچ کیم ال وورمازیمیش. سحر صبح تئزدن اوشاقلار یوخودان دوروب هر زاتدان قاباخ قاچارمیشلار اوز داشلارینین آلتینا باخماقا. هر کسین داشینین آلتیندا قیرمیزی قورت اولسایمیش او اوز آرزیسینا یئتیشرمیش.

ناغیل دئمه دبی:
بو گئجه لر قوهوم قارداش، بیوکلرین بیریسینین ائوینه ییغیشیب ناغیلدان تاپماجادان دییللر. آمما هر ائو آختاریب بیر نفر ناغیلچی تاپیب اونو ائوینه قوناق چاغیرار. گاهدان ناغیللار او قدر اوزون اولار کی اوچ گون ناغیلین قورتارماغی چکر.

سو چرشنبه سی:
ائله کی چرشنبه آخشامی اوددان آپپیلدیلار، صاباحی سحر چاغی چؤرک یئمه میشدن قاباق دوروب گئدللر سو اوستونه و سودان آپپیلاللار.

سحر صبح تئزدن تازا پالتارلاری گئیینیب سویا ساری یولا دوشرللر.
بو گون قیز گلینلر بیرچکلریننن بیر آز کسیب سوزدورللر سویا گئدر.
سوغانی قیز گلینلر دیشلییب و آغیزلاریندا ازیب آخیدالار سویا و بئله لیینن آجیلیقلار سویا گئدر.
سویون قیراغیننان بیر آز اوت و تورپاخ گوتوروب آپارارمیشلار تولوغون یانینا باغلارمیشلار کی یاغیمیز چوخ دوشسون (تولوغون یاغی چوخالسین).
آمما آت ائششک اولانلار اوز حیوانلارین آپاریب سو ایچیرده للر و ائوه گلنن سونرا آتین قویروقونون موچویون و یئلکه سین ووروب سالاللار یئره. همیده کئچی لرین بوینوننان زینقیرو آسلارمیشلار.

قیزیل سویود آلتیندا یاتماق:

بو گون آرزیسی اولانلار سویوخ سویونان یویونوب گئدیب یاتار قیزیل سویود آلتیندا و اگر قیزیل سویودون بوداقی اییلیب دیسه یاتانین سینه سینه او آدام آرزیسینا یئتر.

چرشنبه سویوندا دولانماخ:
سو اوستوندن قاییدیب گلنن سورا بیر آز صبحانه یئییب و ایر هاوا یاخچی اولسایمیش میللت هاممیسی حاضیرلاشارمیش گزمه یه.
قیزلار بیر گروه دا، اوغلانلار بیر گروه دا و قوجالاردا بیر گروه دا ییغیلیب چیخارمیشلار چوله دولامنماغا ناهار چاغی ناهاری یئییب و آخشاما یاخین قاییدیب گلرمیشلر ائوه. بو گون هر گروهون اوزونه گوره آشپزی اولارمیش.
قیزلار یا اوغلانلار هئچ بیرینین حقی یوخوموش بیر بیرینین گروها قاریشسین. قیزلار داغین بیر طریفینده و اوغلانلاردا بیر طریفنده دوروب چیغیرارمیشلار!

منبع: www.aharri.ir

متن فارسی:

انواع چهارشنبه:

خبرچی چرشنبه سی یا یئل چرشنبه سی:
در این چهارشنبه به تمامی حیوانات و طبیعت ندا می رسد كه بیدار شوید بهار از راه می رسد. همچنین در این روز گیاهان آرام آرام از خواب زمستانی بیدار می شوند.

گول چرشنبه سی:

در این چهارشنبه خانه را تمیز و مرتب ومانند گل كرده و در جای جای خانه گل قرار می دهند.

کول چرشنبه سی یا کوله چرشنبه :
تمامی وسایل خانه را بیرون ریخته و تمامی لباسها را شسته و در یك كلام این چهارشنبه مخصوص خانه تكانی می باشد.

آخیر چرشنبه:
آخیر چرشنبه بر دو روز تقسیم می شود:
1. اود چرشنبه سی ( چهارشنبه آتش ) كه شب روز سه شنبه است.
2. سو چرشنبه سی ( چهارشنبه آب )   صبع روز چهارشنبه است.

اما رسومات چهارشنبه آخر سال:
می گویند كه این روز را هر طوری شروع كنی تا چهارشنبه سال بعد تمامی روزها را همانطور سپری خواهی كرد. یعنی اگر این روز را با شادی و محبت و مهربانی شروع كنی تمامی یك سال را خیر می بینی.

اود یاندیرما   (روشن كردن آتش ):
در این شب تمامی خانواده ها برای خود آتشی كوچك روشن كرده و دور تا دور آن حلقه زده و به نوبت همه یكی یكی از روی آتش می پرند.
بچه ها و بزرگترها موقع پریدن از روی آتش با شور و شوقی وصف ناپذیر این عبارتها را تكرار می كنند:
آتیل باتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه
دیش آغریم، باش آغریم توکول قال بوردا
آغیرلیغیم بیغیرلیغیم توکول قال بوردا
* ببخشید اینها رو دیگه نمیشه فارسی كرد!

رسم « شار آتماق» ( پرتاب شار ):
چوبی را به اندازه حدودا یك متر تهیه كرده و سر آن را با پنبه و یا پارچه بصورت گرد بسته و روی آن كمی نفت می پاشند. سپس شاری كه روشن شده را جوانها و بچه ها با تمام قدرت به هوا انداخته و از صحنه بوجود آمده لذت می برند.

اودون کولو ( خاكستر آتش ):

وقتی آتش چهارشنبه خاموش شد و خاكسترش بر جای ماند، كمی از خاكسترش را جمع كرده و در پارچه ای ریخته و گره می زنند و آن را تا چهارشنبه سال آینده به گوشه ای از خانه می اندازند.

داملاری جیزیقلاماخ ( خط انداختن بر پشت خانه):

در این شب در تمامی خانه ها افراد پشت بام رفته و پشت بام را از چهار طرف خط می اندازند.

بوغدا سپمق (پاشیدن گندم):
در ابتدای آتش چهارشنبه مقداری گندم را در یك سینی روی آتش گذاشته و می پزند كه به آن قوورقا می گویند. هیچ كس حق ندارد ازاولین  قوورقایی كه بدست آمد بخورد. قوورقا را به بچه ها می دهند و بچه ها آن را در تمامی خانه پخش می كنند و این كار برای خانه خوش یوم می باشد. مقداری نیز روی زمین می ریزنند به عنوان حق پرنده ها و حیوانات. در آخر همه اهل خانه قوورقای دیگری تهیه و به اتفاق می خورند.

قولاق آسما دبی ( رسم گوش ایستادن):
شب چهارشنبه و قبل از صرف شام تمام افراد نیت می كنند و سپس برای دریافت پاسخ نیت خود گوشهایشان را گرفته و به دم در خانه یكی از همسایه ها یا آشنایان میروند و سپس در آن حالی كه گوش ایستاده اند گوشهایشان را باز كرده و در آن حال هر صحبتی را كه شنیده اند پاسخ نیت خود حساب می كنند.

سوت داش « سوت آشی» ( شیر برنج):
در این روز همه خانه ها شیر برنج پخته و قبل از اینكه خودشان از آن بخورند در حد توان شیر برنجها را به تمامی آشنایان و همسایه ها پخش می كنند. همچنین دریافت كننده های شیر برنجها به كسانی كه شیر برنج را تحویل می دهند چیزی به عنوان تحفه می دهند مانند: تخم مرغ رنگ شده یا پول و …

یئددی جور قوورقا قورارمیشلار ( هفت نوع خوردنی پخته می شده ):
در این شب از هفت نو خوردنی به عنوان تنقلات استفاده كرده و می خوردند مانند ( عدس – نخود – كنجد و … )

قورشاق ساللاماق  ( شال اندازی ):
از رسومات زیبا و به یادماندنی شب چهارشنبه می باشد. این رسم هم توسط بچه ها و هم توسط بزرگترها اجرا می شود بدین گونه كه شب مخفیانه افراد به پشت بام سایر اهالی رفته و از روشنایی آنها و یا جلوی پنجره آنها شال را آویزان می كنند كه صاحبخانه باید در این شال مقداری سوغات بگذارد و تحویل دهد.
اكثرا این سوغاتی ا شامل تخم مرغ رنگ شده، قوورقا، سیب، گلابی، شیرینی و … می باشد.
گاها پسری كه دختر صاحبخانه را پسندیده سوغات بسته شده به شال را نمی پذیرد و آن را به زمین می ریزد و از صاحب خانه می خواهد كه دخترش را به شال ببندد! در این حال اگر اسرار پسر ادامه یابد صاحبخانه نشانی از دخترش را به شال بسته و به پسر تحویل می دهد. پسر نیز آن نشانی را تا زمان آمدنش به خاستگاری نگه می دارد.

تاباق بزمه:
در این رسم تازه داماد هدیه ای را كه با نام خونچا شناخته می شود حاضر كرده و آن را توسط برادر یا خاهرش به در خانه نامزدش می فرستد. محتویان خونچا می تواند مختلف و گوناگون باشد از لباس و جوراب گرفته تا آجیل و شیرینی.

داش دوزمه دبی  ( رسم چیدن سنگ):
نصفه ای شب بچه ها هر كدام سنگی را از بیرون پیدا كرده و در دل خود آرزویی می كنند سپس این سنگها در محلی جمع شده و به ردیف زده می شود. تا صبح هیچ كس حق ندارد این سنگه دست بزند یا نگاه كند.
صبح كه شد بچه ها هراسان از خواب بیدار شده و به طرف این سنگها می دوند. اگر زیر سنگ هر كس نوعی حشره قرمز مشاهده شد آن شخص به آرزویش خواهد رسید.

ناغیل دئمه دبی  ( رسم قص گویی ):
تمامی اعضای فامیل خانه یكی از ریش سفیدان جمع می شوند و شروع به گفتن جوك و چیستان و قصه می كنند. البته قبلا یك نفر كه در قفتن قصه تبحر دارد مشخص می شود. گاها نقل داستانها حتی به سه شب هم می رسد.

سو چرشنبه سی  (  چهارشنبه آب ): كه احتمالا ریشه چهارشنبه سوری ( سویی ) از این كلمه باشد.
بلاخرا وقتی رسم پریدن از آتش تمام شد صبح بعد آن مردم به پای آب رفته و از روی آن می پرند.

صبح زود مردم لباسهای نو خود را پوشیده و به طرف آب حرکت می کنند.
در این روز عروسها و دختران كمی از كیسوی خود بریده و در آب می اندازند.
همچنین دختران و عروسها مقداری پیاز را در دهان خود خرد كرده و در آب فرو می كنند و بدین ترتیب تمامی تلخیها و بدیهای سال را به آب می دهند.
از كنار آب كمی خاك و كمی گیاه جمع كرده و به خانه ها می برند.
اما آنهایی هم كه اسب و الاغ دارند حیوان خودشان را به پای آب برده و به حیوانات خود نیز آب می دهند. همچنین وقتی به خانه برگشتند مقداری از موی دم اسب یا الاخشان را بریده و دور می ریزند.

رسم خوابیدن زیر درخت:

آنهایی که آرزویی در دل دارند و منتظر براورده شدن آن هستند آن روز با آب سرد حمام کرده و زیر درخت می خوابند و اگر بعد از بیدار شدن دیدند شاخه درخت روی سینه آنها فرود آمده می فهمند که آرزویشان براورده شده.

چرشنبه سویوندا دولانماخ ( گردش روز چهارشنبه):
روز چهارشنبه اگر هوا خوش دهد و مناسب باشد مردم آن روز را تا عصر به بیرون می روند و گردش می كنند.
دختران و عروسان در یك دسته و پسذان نیز در یك دسته و همچنین ریش سفیدان نیز در دسته ای جدا به بیرون رفته و نها را بیرون می خورند در این روز هیچ كس حق ندارد از دسته خود خارج و به دسته دیگری ملحق شود.
از جالبترین رسم اینروز می توان گفت كه دختران در یك سمت كوه و پسران در سمت دیگر ایستاده و جیغ و فریاد می زنند !

منبع: www.aharri.ir