ستارخان و جنبش آذربایجان

ستارخان و جنبش آذربایجان

نویسنده: نریمان حسن زاده – مترجم: پرویز زارع شاهمرسی

انقلاب 1905 تا 1907 روسیه به سرعت حرکات آزادی خواهانه و جنبش های کارگری را در کشورهای آفریقا و آسیا سرعت بخشید. انقلاب روسیه ملت های مستعمره و نیمه مستعمره در خواب رفته را بیدار کرده و به طرف مبارزی انقلابی و حیات سیاسی جلب نمود.

نخستین پژواک انقلاب روسیه در ایران شنیده شد. انقلاب روس برای انبار باروتی که در ایران گرد آمده بود، نقش یک جرقه رابازی کرد. اگرچه پیش از انقلاب روسیه، جنبش هایی در ایران، تهران، آذربایجان، خراسان و … رخ داده ولی اینها حالت غیر متشکل داشتند.

تحت تاثیر انقلاب روسیه، در دسامبر 1905 در شهرهای بزرگ ایران همچون تهران، کرمان، خراسان و … اعتراضات نسبت به استبداد شاه و خودسری فئودال ها و بر علیه امپریالیست ها گسترش یافت. مجازات فعالان جنبش های اعتراضی در اواخر سال 1905، به گسترش حرکت انقلابی در تمام ایران منجر شد. همراه با تهران برای اولین بار در تبریز، اردبیل، خوی، زنجان و شهرهای دیگر آذربایجان اعتراضات شکل گرفت. بازارها بسته شد، اهالی به هیجان آمده، خواستار عزل ماموران خارجی بویژه بلژیکی ها، راندن آنها از ایران و گماردن ماموران ایرانی به جای آنها شدند. در بهار و تابستان 1906 در راستای همراهی با مشروطه خواهان تهران که برای تاسیس عدالت خوانه، برپایی مجلس و تصویب قانون اساسی مبارزه میکردند، در تبریز چندین بار بازار تعطیل شد و تظاهرات اعتراض آمیزی شکل گرفت. در تمام ایران و بویژه آزربایجان با هدف برپایی مشروطیت، پایان دادن به خودسری ماموران دولتی، برپایی مجلس در تهران و انجمن ملی در تبریز گسترش یافت.

در 5 آگوست فرمان شاه مبنی بر برقراری مشروطیت و برپایی مجلس صادر شد. ولیعهد مرتجع محمد علی میرزا، قصد پنهان کردن پیروزی مشروطه خواهان تهران را داشت ولی مردم تبریز به واسطه نامه ها خبردار شدند. این خبر از طرف انجمن های مخفی در میان اهالی پخش شد و آنان را به شور و شعف آورد.

در اوائل سپتامبر لایحه انتخابات و مجلس به تایید شاه رسید ولی ادارات ارتجاعی دربار با ممانعت از تایید این اساسنامه، برای لغو آن کوشیدند. اهالی تبریز برانگیخته شدند چرا که باخبر شدند ادارات درباری مانع ایجاد مشروطه شده و از امضای اساسنامه انتخابات مجلس توسط شاه ممانعت کرده اند. در تبریز نیز مانند تهران بازارها و مغازه ها بسته شد. اعتصابات و تظاهرات آغاز گردید.

امپریالیست های انگلیسی که برای استفاده از حرکات تبریز در جهت منافع استعماری خود میکوشیدند به واسطه زیردستان خود، فعالان جنبش را تحریک کردند تا در 16 سپتامبر در ساختمان کنسولگری بست نشستند. ولی دیری نگذشت که تعداد نارضیان و بست نشینان چنان زیاد شد که ساختمان کنسولگری از عهده برنیامد و آنان در مسجد صمصام که در همسایگی کنسولگری بود، گرد آمدند. دانش آموزان و معلمان مدارس تبریز نیز همبستگی خود را با بست نشینان اعلام کردند.

بیش از 6000 هزار نفر بست نشین اعم از کارگر، صنعتگر، فقیران شهر، روحانیون رده متوسط و پایین و سرمایه داری ملی و … به قران سوگند خوردند که در راه مشروطه از جان و مال و اولاد خود مضایقه نخواهند کرد…