فرهنگ ترکی فارسی شاهمرسی

فرهنگ ترکی-فارسی شاهمرسی

حاوی 40000 واژه و اصطلاح رایج و متروک زبان ترکی آذربایجانی

گنجینه پر گنج لغات زبان ترکی آن چنان گسترده است که گام گذاشتن در راه گرد آوری آن همتی والا و عزمی راسخ میطلبد. با گذشت زمان و گسترش ارتباطات اجتماعی میان مردم کشورهای گوناگون، واژگانی از دایره سخن بیرون میشود و واژگانی تازه در زبان کسان جاری میشود. از این رو بایسته است تا فرهنگ هایی نوشته شود و واژگان گردهم آیند و فرا روی شیفتگان جای گیرند.

واژه در سیر زندگی یک مردم جایگاه بس مهمی دارد. اندیشه مردم با واژگان موجود در زبان آنها همبستگی بس پایداری دارد. میزان این ارتباط به قدری است که زبان شناسان در تعیین میزان و مراتب آن بس سخنها به گونه گونی دارند…

راهنمای استفاده:

آنچه در زبان ترکی بسیار مهم است طرز بیان واژگان است. بی تردید الفبای عربی برای نشان دادن صداهای زبان ترکی بسیار ناکارامد است از این رو بایسته شد که طرز بیان واژگان تک به تک با الفبای لاتین که هم اکنون در ادبیات آذربایجان کاربرد دارد، نشان داده شود. اگر اختلافی بین املای واژه و تلفظ لاتین آن باشد، این تفاوت در نوشتار و گفتار است. پس طرز بیان صحیح آن است که بصورت لاتین در داخل دو کمان نوشته شده است.

چون معنای «ائله مک» و «ائتمک» از نظر ماهیت، تفاوتی باهم ندارد، از ذکر دوگانه آنها خودداری شد. همچنین به دلیل حجم زیاد مصدرهای اینچنینی و نبود سودمندی برای خواننده، تقریبا تمامی اینگونه مصدرها حذف شدند. مثلا چاپووول (غارت) در یک مدخل آمده، آوردن مدخل دیگری بصورت چاپووول ائتمک (غارت کردن) تکرار مکررات است. از این رو همه این مصدرها بجز آنها که معنای مخصوصی دارند، حذف شدند. همچنین تمام مشتقات مرکب مصدر «ائتمک» مانند ائتدیرمک، ائتمه لی، ائدن، ائتدیرمه، و … بدلیل غیر سودمند بودن و افزایش بی دلیل حجم فرهنگ حذف شدند. چرا که مثلا نوشتن مداخلی چون ابراز ائتمک، ابراز ائتدیرمک، ابراز ائتمه لی، ابراز ائدن، ابراز ائتدیرمه، و … هیچ سود عملی در بر نداشت. ترجیح دادم سیر عمومی فرهنگ بیشتر به توضیح مفصل واژگان و مصادر اصیل ترکی معطوف باشد.

چون ذکر پسوند (سیز=بدون) و (لی=دارای) برای تمامی اسمها حجم فرهنگ را بیش از حد افزایش میداد، این صفتها را حذف نموده و ترجیح دادم تا مدخل های سودمند را اضافه نمایم.

درباره صدای «ق» که در ادبیات نوشتاری آذربایجان به پیروی از الفبای لاتین ترکی استانبولی با Q نشان داده میشود با این توضیح که این صدا متفاوت با لهجه استانبولی بسیار خشن تر و محکمتر ادا میشود. یعنی این صدا بیشتر به Gharden شبیه است تا Queen چرا که زبان ترکی استانبولی به نسبت ترکی آذربایجانی خشونت و زمختی کمتری دارد و برخی صداها در طول زمان تغییر یافته اند. مثلا خ به ح و ق به ک. این قضیه در آذربایجان صادق نیست و اصولا یکی از ویژه گیهای اصیل زبان ترکی که در آذربایجان نیز جاری است، همین خشونت و شدت است.

در خصوص واژه گانی که با پیشوند قره یا قارا وجود دارند، این هماهنگی بوجود آمده که همه آنها با پیشوند قارا آورده شد. چرا که قارا از نظر آهنگی درستتر و شیواتر از قره بوده و در مناطق وسیعتری از آذربایجان رایج است. پس خوانندگان گرامی برای یافتن واژگانی با پیشوند قره، به مدخلهایی با پیشوند قارا مراجعه نمایند.

بعضی از واژگان ترکی به دو یا چند نوع بیان میشوند. این تفاوت بیان یا مربوط به منطقه جغرافیایی است یا معطوف به تفاوت لهجه روستایی و شهری است. مثلا واژه قتمه (طناب) که به صورت قاتما نیز بیان میشود. برای اینکه کار به درستی انجام شود، در این گونه واژه ها هر دو نوع تلفظ با الفبای لاتین در داخل [ ] آورده شده و سپس در واژگان بعدی که از این ریشه پدید آمده اند، یک نوع بیان که هماهنگی بیشتری با آهنگ زبان ترکی دارد، آمده است…